Elif Ece Acar&nbsp;Bu sözlerle başlamış Sait Faik, Haritada Bir Nokta hikâyesine. Büyüdüğünde de gözünün aradığı o adalardan birine, haritadaki üçüncü en büyük nokta olan Burgazada’ya yerleşmiş. Burası Büyükada ve Heybeli’nin daha sessiz ve sakin küçük kardeşi, huzur arayan İstanbullular için bir nevi kaçış noktası gibi. Uzaktan yalnızca bir nokta olarak görünse de eni boyu 2 kilometre uzunluğundaki bu küçücük ada içine nice efsaneler sığdırmış. Eski isimlerinden kiliselerine, sahilinden tepesine her köşesine gizlediği hikâyeleriyle İstanbul’un en özel noktalarından biri.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bir varmış bir yokmuş</h2>Adanın ilkçağlardan kalma bilinen en eski adı “Panormos”muş. “Güvenilir liman” anlamına gelen bu isim, muhtemelen adanın hemen yanındaki Heybeli ile arasında oluşan sığ ve korunaklı bölgeden dolayı konulmuş. Bizans döneminde ada, Makedonya Kralı Büyük İskender’in komutanlarından ve aynı zamanda bir Yunan mitolojisi kahramanı olan “Antigoni”nin adıyla anılıyormuş. Rivayete göre komutan Antigonos’un oğlu Poliorkites, Boğaz'ları ele geçirmek için burada babasının adına bir kale inşa ettirip adaya onun <a fr-original-style="" href="https://ozhanozturk.com/2017/09/01/burgazada/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">adını vermiş</a>.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Pyrgos’tan Burgaz’a</h2>Evliya Çelebi gibi gezginlerin notlarına göre adanın Hristos, şimdiki adıyla Bayrak Tepesi denen zirvesinde bir gözetleme kulesi bulunuyormuş. Bu kuleden dolayı adaya, Yunancada “kule” veya “kale/burç” anlamlarına gelen “Pyrgos” denilmeye başlanmış. Daha sonraları Osmanlı döneminde çıkan bir yangında bu kule tarihe karışmış. Adaya yerleşen Türkler de “Pyrgos”u farklı telaffuz ettiklerinden kelime şekil değiştirmiş ve böylece ada bugünkü “Burgaz” <a fr-original-style="" href="https://www.adagazetesi.com.tr/istanbul-adalarinin-isimleri-nereden-geliyor.html" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ismine kavuşmuş.</a>Burgazada iskelesine vapur henüz yanaşırken göze çarpan ilk yapı kuşkusuz Aya Yani Kilisesi. Kırmızı kiremitli tepesi ve yüksek kubbesiyle sahildeki evlerin hemen ardından ada ziyaretçilerini karşılayan bu kilisenin de kelimenin tam anlamıyla “altında” bir efsane yatıyor.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Zindan adası</h2>Vaftizci Yahya’ya adanmış Aghios Ioannes Prodromos veya Aya Yani Kilisesi’nin günümüzde görünen binası 1899 yılında yapılmış. Ancak bu kilise, 822 yılında yapılan ve adanın en eski binası olan ilk kilisenin üzerine inşa edilmiş. Efsaneye göre ilk kilisenin 11 basamak altında da Bizans döneminde zindan olarak kullanılan bir mahzen bulunuyormuş. Bu zindanın en ünlü tutsağı da Ortodoks dünyasının saygın patriklerinden olan Aziz Methodius’muş. Methodius, ikona sevgisi yüzünden imparator tarafından buraya sürgün edilmiş ve yerin altında tam yedi yıl <a fr-original-style="" href="https://www.saffetemretonguc.com/burgazada/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">esir kalmış.</a>&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Suya âşık bir kadın</h2>Elbette adada tek efsanevi olan bu tür yapılar ve binalar değil, denizi ve sakinleri de unutulmaz hikâyelerle dolu. İskeleden indikten sonra sağa dönünce inişli çıkışlı yolu 20 dakika boyunca takip ederseniz, Sait Faik’in bahsettiği o mavi sahillerden birine ulaşacaksınız. Burgaz’ın belki de en hüzünlü mavisi olan bu koyun adı: Madam Martha.Madam Martha, 1920 yılında Mısır asıllı Ermeni ve Hristiyan bir ailenin kızı olarak dünyaya gelmiş. Osmanlı Bankası’nın müdürü olan babasının tayini çıkınca aile İstanbul’a taşınmış. Burada St. Benoit Lisesi’ni bitiren Martha, aynı zamanda bale okuluna giderek ülkenin ilk balerinlerinden biri olmuş. Eşi Berc Kazar ile evlendikten sonra Burgazada’ya yerleşmişler. Adada Martha’nın vakit geçirmeyi en çok sevdiği yer, o zamanki adıyla Halikya Koyu olmuş. Bu koyda her mevsim onu izleyenlere aldırış etmeden çıplak bir şekilde yüzüyor, hatta bazen yağmur sularını da biriktirip burada o sularla yıkanıyormuş. Bu sevdayı Bercuhi Berberyan, Burgazada Sevgilim… kitabında şöyle anlatmış:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(179, 61, 0); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(179, 61, 0); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">"...Deniz onun canıydı… İbadet eder gibi yüzerdi, meditasyon yapar gibi… Çocuğunun doğum sancısı bile denizdeyken gelmiş, bıraksalar suda doğururdu belki de…"</blockquote>Martha aynı zamanda koyun temizlik ve bakımını yapıyor, topladığı taşlardan yaptığı takıları çocuklara hediye edermiş Kocaman küpeler, halhallar takarak renkli elbiseler içinde eşini her akşam iskelede karşılarmış. Fakat zamanla adada, Madam Martha’nın bu davranışlarıyla ilgili dedikodular başlamış. 1980’lerin başında hakkında söylenen kötü sözlere dayanamayan Madam Martha,&nbsp;“Artık rahat edersiniz.”&nbsp;notunu bırakarak intihar etmiş. Ölümünün ardından da adalılar çok sevdiği bu koya Madam Martha Koyu <a fr-original-style="" href="https://www.adagazetesi.com.tr/burgazadasinda-madam-marthanin-filmlere-konu-olacak-hikayesi.html" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">adını vermiş.</a>Bu yaz adaya yolunuz düşerse siz de MadamMartha’yı anabilir, onun efsanelere konu olan güzellikteki koyunda güneşi batırabilirsiniz.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;"> </h2>

Aposto İstanbul

"Çocukluğumdan beri haritaya ne zaman baksam gözüm hemen bir ada arar; şehir, vilayet, havalı isimlerinden hemen mavi sahile kayar…”

Haritada bir nokta: Burgazada

<a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/eeajournal/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Elif Ece Acar</a>İstanbul’un mahallelerini kendine has kılan, sokaklarında ve insanlarında eskiyle yeninin buluşması. Bu buluşmanın aklıma gelen ilk adresi; doğduğumdan beri değişimine tanıklık ettiğim Bomonti mahallesi. Özellikle son zamanlarda bir hayli farklılaşan sosyal profiliyle mahalle, eskinin yapısını bozmadan yenileşmeye çalışmasıyla dikkat çekiyor. Ben de sizlere, Bomonti’nin bu değişimini kısa (ve de filtresiz) bir şekilde anlatmak istedim.&nbsp;Mahallenin kültürünün temelleri 1890’lı yıllarda İsviçre'den iki kardeşin kurduğu Bomonti Bira Fabrikası’yla atılır. 1930’larda açılan Bira Bahçeleri sayesinde, Galata’nın arka tarafında kalan bu kırsal semt, alternatif bir sosyalleşme alanına dönüşür. Türklerin yanı sıra Ermeni, Rum, Gürcü, Yahudi ve Süryanilerden oluşan çok kültürlü mahallenin sakinleri ve ziyaretçileri, bu bahçelerde bir araya gelir.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Mahalle sakinleri</h2>70’ler: Bira, tekstil ve çikolata fabrikalarıyla sanayileşen bölgeye mavi yakalıların göçü artar ve gecekondulaşma başlar. Aynı zamanda ülkedeki siyasi gelişmeler sebebiyle bölgedeki azınlıkların nüfusu günden güne azalır.&nbsp;80’ler-90’lar: Boğaz Köprüsü sayesinde ulaşım kolaylaşınca semt tamamen bir merkezi konut bölgesi olur. Fabrikaların ve bahçelerin kapanmasıyla birlikte sanayi alanları, tekstil depolarına ve iş merkezlerine dönüşür. Yeşil alanların yerini evler, mavi yakalıların yerini beyaz yakalılar alır. &nbsp;2000’ler: Beyaz yakalı genç nüfusun giderek artması ve bölgenin yenilenmeye müsait olması, inşaat firmalarının ilgisini çeker. Kısa bir süre öncesine kadar meyve sebze dikilen alanlarda, mahallenin yeni silüetini oluşturan Anthill, Hilton, Divan gibi oteller ve rezidanslar dikilir. Böylece bir yanda yükselen gökdelenlerde şehrin üst gelir grubunun, öte yanda gecekondu sakinlerinin yaşadığı bir yapı ortaya çıkar. Bir zamanlar en eski ve büyük bira bahçesinin olduğu yerde kurulan Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi (MSGSÜ) kampüsünün etkisiyle mahalle pek çok öğrencinin ve genç sanatçının da tercihi hâline gelir. Geçmişteki azınlıkların bir kısmı semtte yaşamaya devam ederken dünyadaki gelişmeler nedeniyle göçmenler de mahalleye katılır. Dolayısıyla bugün Bomonti; farklı yaş, ırk ve meslek grubundan pek çok insanın ortak noktasıdır. Nitekim 2016’da Şehrine Ses Ver projesi kapsamında hazırlanan, mahallenin demografisini görselleştiren <a fr-original-style="" href="https://bigumigu.com/haber/bomontinin-yasadigi-tarihsel-ve-kulturel-degisimi-aciklayan-infografikler/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">çalışma</a> sonrasında ekip, bunu şöyle özetler;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(179, 61, 0); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(179, 61, 0); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Gezimiz sırasında bira fabrikasının eski bir çalışanına, rezidans sakinine, evinin kapısının önünde örgüsünü ören gecekondu sahibine ve pazara alışverişe gelen bir mimar gibi çok farklı profilden insanlara rastladık.”</blockquote><h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Buluşma noktaları</h2>Bomontiada: Mahallenin kalbinde Bomonti Bira Fabrikası’nın restore edilmesiyle açılan Bomontiada bulunuyor. Kompakt ve yaratıcı bir merkez olarak yeniden tasarlanan alan, pandemide zor olsa da semte kültürel, sosyal ve ekonomik anlamda hareketlilik katıyor. Tarihî fabrikanın atmosferini koruyan mekânları ve avlusuyla bira bahçelerindeki “bir araya gelme” mirasını şehir hayatına taşıyor. İnsanları iş çıkışı ortak masalarda bira içmeye, Babylon’da birlikte konser dinlemeye, yazları açık havada film izlemeye davet ediyor. Festivallere, atölyelere, Ara Güler Müzesi’nde İstanbul’u anlamaya, galeriye çağırıyor. Bomontiada’nın içindeki sanat eserlerinin yanı sıra bira fabrikasının, geçtiğimiz günlerde Şişli halkının <a fr-original-style="" href="https://www.change.org/p/tarihi-bomonti-fabrikas%C4%B1-ek-binalar%C4%B1n-y%C4%B1k%C4%B1m%C4%B1-iptal-edilsin-hmbakanligi" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">itirazlarına</a> rağmen yıkılan ve Diyanet’e devredilen kısmında da ilginç çizimler ve grafitiler yer alıyordu.Pazarlar:&nbsp;Özellikle pandemiden sonra Bomonti’ye pazartesi, perşembe veya hafta sonları yolunuz düşerse, haftanın dört günü kurulan pazarlara mutlaka uğrayın. Mahallenin sosyal profilinde artan çeşitlilik, belki de en çok buralarda göze çarpıyor. Semt Pazarı’nda ve Organik Pazar’da yaşlı-genç, sosyete-esnaf demeden her kesimden insanı bir arada alışverişte görebilirsiniz. Muhtemelen aynı tezgâhtan alınan sebzelerle bir evde musakka, yan evde lazanya, diğerinde öğrenci makarnası pişiyor olabilir. Antika Pazarı’nda da antika eşyalara (ve mükemmel gözlemelere) meraklı herkesi sosyalleşirken bulmak mümkün.Bomonti’nin değişimi herkesin hoşuna gitmese de her köşesi bir dönüşüm içinde olan İstanbul’da bu neredeyse kaçınılmaz. Elimizde olan, bu yeni sosyal yapının dengesini bozmadan mahallenin kültürüne sahip çıkmak. Önümüzdeki yıllarda yapılan değişikliklerle Bomonti’deki sosyal çevre ve yaşam kültürü nasıl etkilenecek birlikte göreceğiz.

Elif Ece Acar ile ilgili hikayeler